1. تعریف چک
2. دلایل عدم قابل‌وصول بودن چک
3. مراحل و راه‌های مطالبه وجه چک
4. مجازات صدور چک بلامحل (ماده 7)
5. پیشنهادها و راهکارهای پیشگیرانه

تعریف چک در قانون تجارت

بر اساس قانون تجارت، چک یک سند تجاری و نوشته‌ای است که به‌موجب آن صادرکننده از بانک می‌خواهد وجوهی را که نزد بانک دارد برداشت یا به دیگری منتقل نماید. چک ابزار مهمی در معاملات روزمره است و آگاهی از احکام و مقررات مرتبط با آن، برای هر دو سوی معامله ضروری است.

دلایل رایج عدم وصول چک

گیرنده چک ممکن است در تاریخ سررسید به بانک مراجعه کند و به‌‌دلیل یکی از موارد زیر چک قابل وصول نباشد. شناخت این موارد به شما کمک می‌کند در مواجهه با چک‌های برگشتی تصمیم مناسب‌تری بگیرید.

1. خالی بودن حساب صادرکننده: اگر صادرکننده با علم به کمبود موجودی یا خالی بودن حساب، اقدام به صدور چک کند، آن چک در حکم چک بلامحل است.
2. تنظیم نادرست چک یا عدم مطابقت امضا: خط‌خوردگی، امضای ناسازگار با امضای بانکی یا اشتباه در نوشتن اطلاعات موجب برگشت خوردن چک می‌شود.
3. صدور چک از حساب مسدود: طبق ماده 10 قانون صدور چک، صدور چک از حسابی که مسدود است در حکم صدور چک بی‌محل تلقی می‌شود.
4. صدور دستور عدم پرداخت: مطابق ماده 14 قانون صدور چک، صادرکننده یا ذی‌نفع می‌تواند در صورت مفقودی، سرقت، جعل یا کسب چک از طرق مجرمانه، کتبا دستور عدم پرداخت به بانک دهد و بانک گواهی عدم پرداخت را با ذکر علت صادر می‌کند.

مراحل و راه‌های مطالبه وجه چک

هنگام مواجهه با چک بلامحل، دارنده چک معمولاً سه مسیر قانونی برای مطالبه دارد که انتخاب هر مسیر بسته به وضعیت پرونده و هدف مطالبه‌کننده متفاوت است:

1. طرح شکایت کیفری

دارنده چک باید ظرف 6 ماه از تاریخ سررسید به بانک مراجعه و تقاضای ثبت چک در سامانه‌های مرتبط و درخواست صدور گواهی عدم پرداخت با ذکر علت نماید. صدور چک بلامحل در قانون جرم‌انگاری شده و مرتکب قابل تعقیب کیفری است.

2. طرح دادخواست حقوقی (مطالبه وجه)

با گواهی عدم پرداخت می‌توان دادخواست حقوقی برای مطالبه اصل پول، خسارت تاخیر تادیه و در صورت وجود ضامن یا ظهرنویس، مطالبه حقوقی از آن‌ها را نیز مطابق مراجع قانونی پیگیری کرد. رعایت آیین دادرسی و مهلت‌های قانونی در این مسیر حائز اهمیت است.

3. درخواست صدور اجرائیه در اداره اجرای ثبت

دارنده چک می‌تواند با گواهی عدم پرداخت، بدون پرداخت هزینه دادرسی صرفاً در خصوص صادرکننده و اصل مبلغ چک، درخواست اجرائیه کند تا اجراییه برای وصول اجرا شود. این مسیر سریع‌تر از دادخواست حقوقی در برخی موارد است اما محدودیت‌هایی نیز دارد.

مجازات صدور چک بلامحل (ماده 7 قانون صدور چک)

مطابق ماده 7 قانون صدور چک، مجازات صدور چک بلامحل بر اساس مجموع مبالغ مندرج در چک‌ها تعیین می‌شود:

• کمتر از 10 میلیون ریال: حبس تا حداکثر 6 ماه.
• از 10 میلیون تا 50 میلیون ریال: حبس از 6 ماه تا یک سال.
• بیش از 50 میلیون ریال: حبس از یک تا دو سال و ممنوعیت داشتن دسته چک به مدت 2 سال. در صورتی که صادرکننده چندین چک بلامحل صادر کرده باشد، مجموع مبالغ ملاک عمل قرار می‌گیرد.

پیشنهادها و راهکارهای پیشگیرانه

برای کاهش خطرات مرتبط با چک و افزایش امنیت معاملاتی پیشنهاد می‌شود:

• تا حد امکان از چک صیادی استفاده کنید؛ این نوع چک به‌دلیل سامانه‌ای بودن، قابلیت پیگیری و کاهش جعل و صدور بلامحل را افزایش می‌دهد.
• قبل از دریافت چک، اعتبارسنجی صادرکننده را انجام دهید و استعلام وضعیت اعتباری را مدنظر قرار دهید.
• همیشه نسخه‌های مستند از معامله و مکاتبات مرتبط را نگه دارید و پس از صدور چک، از دریافت گواهی عدم پرداخت در صورت برگشت خوردن چک اطمینان حاصل کنید.

در صورت نیاز به پیگیری حقوقی یا کیفری، مشاوره با وکیل متخصص در امور چک و اسناد تجاری می‌تواند روند مطالبه را تسریع و احتمال حصول نتیجه مطلوب را افزایش دهد.