1. معرفی دیوان و دامنه صلاحیت‌ها
2. آمار ورود و مختومه شدن پرونده‌ها
3. حوزه‌های ورود دیوان و محدودیت‌ها
4. رسیدگی الکترونیک و سامانه‌ها
5. اجرای آرا و مسائل انفصال از خدمت
6. میانگین زمان رسیدگی و اقدامات پیشگیرانه

معرفی دیوان و دامنه صلاحیت‌ها

دیوان عدالت اداری نهادی تحت نظر قوه قضاییه است که با هدف رسیدگی به تظلمات و شکایات مردم علیه دستگاه‌ها و نهادهای حکومتی تشکیل شده است. طبق قانون، تمامی دستگاه‌ها مکلف به اجرای آرا و مصوبات دیوان هستند و در صورت امتناع می‌توانند با مجازات‌هایی از جمله انفصال از خدمت مواجه شوند.

صلاحیت‌های دیوان شامل مواردی مانند بررسی مصوبات دولتی از منظر قانون و شرع، رسیدگی به آراء هیئت‌های تخصصی و شعب بدوی و تجدیدنظر و ارجاع آرای خلاف قانون یا اشتباه به هیئت عمومی برای اصلاح است. در صورتی که فردی مدعی خلاف شرع بودن مصوبه‌ای شود، موضوع پس از بررسی به شورای نگهبان منعکس و نتیجه به هیئت عمومی دیوان اعلام می‌شود.

آمار ورود و مختومه شدن پرونده‌ها

رئیس دیوان اعلام کرد که در یک‌سال منتهی به آبان ماه امسال، مجموعاً 300,146 پرونده به دیوان وارد شده است که شامل 111,896 پرونده در شعب بدوی و 188,250 پرونده در شعب تجدیدنظر بوده است. همچنین از ابتدای سال تا زمان گزارش، نزدیک به 301,911 پرونده مختومه شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود 1.9 درصد رشد نشان می‌دهد.

موجودی پرونده‌های پایان دوره نیز کاهش یافته است؛ به‌طوری که مانده پایان دوره شعب نسبت به سال قبل حدود 2.5 درصد کاهش داشته و موجودی شعب اجرای احکام کاهش محسوسی را نشان می‌دهد.

حوزه‌های ورود دیوان و محدودیت‌ها

دیوان در مواردی وارد می‌شود که مصوبه یا تصمیم دستگاه‌های دولتی خلاف قانون یا خارج از ضابطه باشد. در تنظیم بازار و تعیین قیمت کالاها مرجع‌های مشخصی مانند ستاد تنظیم بازار، سازمان حمایت و شورای رقابت وجود دارند و دیوان تنها در صورت وجود مصوبه یا تصمیم حکومتی قابل رسیدگی است. اگر تصمیم‌گیر بخش خصوصی باشد، دیوان معمولاً صلاحیت ورود ندارد.

همچنین دیوان آماده است به شکایات مربوط به مصادیق جدید مانند وضعیت مشاغل یا موضوعاتی مانند «سیم‌کارت سفید» رسیدگی کند، مشروط بر اینکه موضوع در قالب مصوبه یا تصمیم حکومتی قابل پیگیری باشد.

رسیدگی الکترونیک و سامانه‌ها

طبق ماده 113 قانون برنامه هفتم توسعه، رسیدگی الکترونیک و حذف پرونده‌های کاغذی تکلیف شده است. در عمل، از 63 هزار پرونده وارده در دو ماه اخیر بیش از 20 هزار پرونده به‌صورت الکترونیک رسیدگی شده است که نشان‌دهنده پیشرفت نسبتاً چشمگیر در مسیر دیجیتال‌سازی است.

دیوان سامانه تلفنی 30100 را برای پیگیری درخواست‌های مردمی راه‌اندازی کرده است و برنامه ملاقات‌های مردمی از طریق وبینار نیز امکان دیدار آنلاین مراجعان با رئیس و معاونان دیوان را فراهم آورده است. این اقدامات با هدف کاهش مراجعات حضوری و افزایش شفافیت انجام شده‌اند.

اجرای آرا و مسائل انفصال از خدمت

در یک سال اخیر حدود 800 نفر از مدیران نسبت به اجرای آرا استنکاف کرده‌اند، اما تنها برای کمتر از 50 نفر حکم انفصال از خدمت صادر شده است. علت تفاوت در آمار این است که اغلب مدیران پیش از اجرای حکم انفصال، نسبت به اجرای حکم مورد استنکاف اقدام می‌کنند یا دلایل موجهی ارائه می‌دهند که مانع اجرای انفصال می‌شود.

میانگین زمان رسیدگی و اقدامات پیشگیرانه

رئیس دیوان متوسط زمان رسیدگی به پرونده‌ها را بین دو تا سه ماه اعلام کرده و یادآور شد که عملاً هیچ پرونده‌ای کمتر از سه ماه تعیین تکلیف نمی‌شود مگر در مواردی که از لحاظ قانونی مصداق نداشته باشد. استفاده از ابزارهای الکترونیک در برخی موارد زمان ارجاع را تا چند ساعت کاهش داده است.

علاوه بر رسیدگی، دیوان نقش پیشگیرانه نیز ایفا می‌کند؛ برای نمونه با مکاتبه و تذکر به وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها درباره بندهای مسئله‌ساز در آزمون‌ها و فرآیندها تلاش می‌شود تا از شکل‌گیری پرونده‌های انبوه در آینده جلوگیری شود. رئیس دیوان اشاره کرد حدود 15 مورد اصلاحی به‌صورت رسمی به دستگاه‌ها اعلام شده است.

جمع‌بندی

خلاصه آنکه دیوان عدالت اداری با افزایش نسبی ورودی پرونده‌ها، تلاش کرده است با استفاده از رسیدگی الکترونیک، سامانه‌های پاسخگویی و مکاتبات پیشگیرانه، هم زمانِ رسیدگی را کوتاه کند و هم موجودی پرونده‌ها را کاهش دهد. مراجعان می‌توانند از طریق سامانه‌های اعلام‌شده وضعیت پرونده خود را پیگیری کنند و دیوان نیز آماده دریافت شکایات در حوزه‌های صلاحیتی است.